We kennen inmiddels vele intelligentievormen. Die behorend bij het IQ, het Intelligentie Quotiënt, is een van de oudste en bekendste. Het laatste decennium is veel aandacht gevraagd voor het EQ oftewel de Emotionele Intelligentie. Het is moeilijk te zeggen welke van deze twee ‘intelligenties’ het belangrijkste is, maar het EQ lijkt met stip te stijgen op de ranglijst. Begrijpelijk in een tijd waarin emotionele weerbaarheid een steeds grotere rol in het (over)leven speelt. Een intelligentie die naar mijn mening nog veel te weinig aandacht krijgt is die van de tijd, de Tijd Intelligentie (TQ). In de volgende alinea’s zal ik zal uitleggen waarom ik dat vind.

Het behoeft weinig betoog dat de tijd een van de meest schaarse bronnen is die wij bezitten. Want zonder tijd heb je niets. Veel mensen realiseren zich deze schaarste als hun einde in zicht is. Te laat dus. Het is beter, naar mijn mening, vroeg bewust te zijn van de impact die de tijd op ons heeft en daar naar te leven. Dat betekent efficiënt, effectief en betekenisvol met de tijd omgaan. De missie van Stichting Time Design heeft hierop betrekking. In feite pleit de stichting voor het ontwikkelen van tijdintelligentie omdat deze in haar visie de welvaart en het welzijn van de samenleving zal verhogen.

Het niet intelligent met de tijd omgaan brengt veel schade met zich mee. Zowel op individueel, organisatorisch als maatschappelijk vlak. Zo ervaren veel mensen stress ten gevolge van ons vaak gejaagde bestaan, waarin veel verschillende verplichtingen concurrerend aan elkaar vervuld moeten worden. Organisaties ondervinden ‘pijn’ door een tekort aan arbeidsuren; een tekort dat oorzaken heeft als veel deeltijders, uitval van vakkrachten door burn-outs en slechte planningen. En op het niveau van de samenleving wordt schade geleden doordat de maatschappelijke tijdordening visieloos en niet coherent is vormgegeven. Iets wat tijdens de ochtend- en avondspitsen in het verkeer onder meer manifest wordt. Meer specifiek geldt voor de samenleving dat onze infrastructuur in de tijd niet goed gebruikt wordt.

Met een hogere TQ kan de tijdschade omgezet worden naar een tijdwinst. Berekeningen laten zien dat zowel aan de kant van het welzijn als aan de kant van de welvaart grote positieve effecten te bereiken zijn wanneer een betere tijdarchitectuur (lees: tijdstructuur en -cultuur) in Nederland gerealiseerd zou worden. Twee elementaire vragen rijzen daarbij.

In de eerste plaats de vraag hoe die intelligente tijdarchitectuur er dan uitziet. In de tweede plaats de vraag hoe we daar gaan komen. De geschiedenis laat immers zien dat het veranderen van een tijdstructuur en -cultuur uiterst moeilijk is. Denk bijvoorbeeld maar eens aan het beperkte effect van de onthaastingsbeweging op de dominante en sterk ingesleten Westerse kloktijdcultuur in ons land.

Ik ben van mening dat vroeg in de opvoeding en in het onderwijs een begin moet worden gemaakt met de ontwikkeling van de persoonlijke tijdintelligentie. In dat kader kan bijvoorbeeld verwezen worden naar de dialoog die is gevoerd over de inhoud van het onderwijs van het Platform Onderwijs 2032. Onder leiding van Paul Schnabel is daarbij onder meer geadviseerd om in het toekomstig curriculum meer aandacht te besteden aan vaardigheden die volwassenen in de 21^ste eeuw nodig hebben. De nodige aandacht dient in dit verband uit te gaan, zo wordt gemeld, naar vakoverstijgende vaardigheden als:

• leren / zelfstandig kunnen werken aan leervraag en kunnen reflecteren op het leerproces;
• creëren / innovatieve oplossingen voor problemen bedenken;
• kritisch denken / eigen mening vormen en daarop reflecteren;
• probleem oplossen / beslissingen nemen en nadenken over gevolgen op korte en lange termijn; en,
• samenwerken / met anderen een taakverdeling maken en de voortgang bewaken.

Wanneer de verschillende vaardigheden die zijn genoemd nader worden beschouwd, dan komt het thema tijd, nog liever het gebruik daarvan en de omgang daarmee, naar boven drijven. Anders gezegd: de tijd vormt de ruggengraat van vaardigheden die noodzakelijk zijn om de toekomst goed aan te kunnen. Immers alle genoemde zaken vragen om een tijdsbewustzijn en een efficiënte, effectieve en betekenisvolle invulling van tijd. Want glipt de tijd door je vingers, doe je niet de dingen die je echt wilt doen en die jou en je omgeving gelukkig maken, dan is het lastig om duurzaam te leren, een interessante wereld (mee) te creëren, kritisch op jezelf te reflecteren, in een snel veranderende wereld problemen op te lossen, wendbaar te zijn en samen te werken.

Op dit moment krijgt het thema tijd in de opvoeding en het onderwijs niet systematisch de aandacht die het verdiend. Als ik dan lees dat velen van mening zijn dat de omgang met geld op scholen een hoge prioriteit moet krijgen, vraag ik me af of we ons voldoende bewust zijn wat de tijd met ons doet. Dan pleit ik liever voor een vak als temporologie, zeg tijdkunde. Zo verhogen we de tijdintelligentie van individuen. Zeker zal deze uiteindelijk doorwerken naar een tijdintelligente samenleving met veel welzijn en welvaart!